حجر اسماعیل میان رکن شامی و رکن غربی مکه قرار دارد. حجر به معنای پناه و دامن است و از این رو به حضرت اسماعیل (ع) منسوب شده چون دیوارهای کعبه بدست او و پدرش بنا شد.
وی برای پناه بردن از گرمای خورشید در سایه و کنار این دیوار می نشست و سایبانی کنار آن برای خود برافراشته و در آنجا پناه می گرفت.

چون از گرمای مکه نزد خداوند شکوه کرد، خدا به او وحی فرمود که من در این مکان برای تو روزنه ای به بهشت می گشایم  تا روز قیامت از آن نسیم روح افزا بر تو بدمد. حضرت اسماعیل (ع) چون درگذشت او را در همان مکان دفن کردند.
عبدالله بن زبیر هنگام تجدید بنای کعبه، حجر را حفر کرد و در آن سنگی به رنگ سبز یافت. از قریش در اینباره پرسید، عبدالله بن صفوان گفت این قبر حضرت اسماعیل است، به آن دست نزن ...

 

گفته می شود غیر از حضرت اسماعیل (ع)، مادر آن حضرت هاجر و دختران وی نیز در این مکان دفن شده اند.
حجر اسماعیل بخشی از خانه کعبه بوده که طی چند نوبت در دورانهای مختلف در جریان تعمیر و بازسازی کعبه، از خانه خارج شده است.

 

حجر اکنون با نیم دایره ای کوتاه محصور است که ارتفاع دیواره آن 30/1 متر بوده و فاصله آن از دیوار کعبه بیش از دو  متر است .
بر حسب موقعیت جغرافیایی حجر اسماعیل در سمت شمال شرقی کعبه جای دارد. در برخی روایات آمده که پیامبران زیادی(70 پیامبر) در اینجا مدفون شده اند.

 

از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: الحِجرُ بَیتُ إِسمَاعِیلَ وَ فِیهِ قَبرُ هَاجَرَ وَ قَبرُ إِسمَاعِیلَ؛ حجر، خانه اسماعیل و محل دفن هاجر و اسماعیل است. (کافی، ج4، ص210)
 گویا برای نخستین بار، منصورعباسی حجر اسماعیل را با سنگ های سفید پوشاند.   
براساس روایتهای تاریخی تصمیمات بسیاری دراین مکان گرفته شده است از جمله درخواست شق المقمر از پیامبر اسلام(قطب راوندی)، مکانی برای پاسخگویی پیامبر(ص) به سؤالات، سوء قصد به پیامبر اسلام، طرح توطئه های مختلف دشمنان علیه پیامبر(ص) .