به این روستا وقتی از نمای کلی بنگری هیچ خانه‌ای را مشاهده نمی‌کنی که ارتفاع آن از ?.? متر فراتر رود، همچنین تمامی‌خانه‌ها به هیچ وجه شکل منظم و خاصی ندارد، یعنی به صورت اشکال ریاضی همچون دایره، مربع و مستطیل نیست.خراسان‌جنوبی در کنار صدها اثر تاریخی و باستانی خود، روستای "ماخونیک" با پیشینه تاریخی هزاره دوم پیش از میلاد را در دل خود جای داده است.

شاید همه ما کارتون زیبای لی‌لی‌پوت‌ها و گالیور را دیده و یادمان باشد، کارتونی که به دلیل ویژگی‌های خاص شخصیت‌هایش از محبوبیت خاصی برخوردار بود، شخصیت‌هایی چون "مرد مایوس"، "گالیور" و "قدو قواره‌های کوچک".

لحظاتی در این گزارش به روستایی سفر می‌کنیم که به دلیل پاره‌ای از ویژگی‌های منحصر به فرد ساکنین این کهن دیار به لی‌لی‌پوت ایران شهرت یافته است.

باید برای سفر به این روستا به جلگه‌ای هم نام خود آن عظمیت کنیم، جلگه‌ای که ?? روستا را در دل خود جای داده و در جنوب شرقی شهر بیرجند قرار گرفته است.

وجه تسمیه این روستا در اسناد قدیمی به این‌گونه ذکر شده است که ما، خونی و "ایک" بخش‌های تشکیل دهنده آن است؛ این بخش‌ها به صورت مجزا به ترتیب به معنی ماه، چشمه و آغاز گاه و در نهایت به سرچشمه ماه تعبیه می‌شود.

به این روستا وقتی از نمای کلی بنگری هیچ خانه‌ای را مشاهده نمی‌کنی که ارتفاع آن از ?.? متر فراتر رود، همچنین تمامی‌خانه‌ها به هیچ وجه شکل منظم و خاصی ندارد، یعنی به صورت اشکال ریاضی همچون دایره، مربع و مستطیل نیست.

درب‌های ورودی خانه‌ها بین ?? تا ?? سانتی‌متر ارتفاع دارد که این درها در قدیم از بسته‌های به هم بافته شده خار و بوته بیابان، ساخته و استفاده می‌شده و اکنون چوبی و میخی هستند.

دیوارهای خانه‌ها از سنگ و گل ساخته شده و سقف را از تنه درختان محلی و بوته پوشانده‌اند.

در "ماخونیک" که قدم می‌زنی کوچه‌های تنگ و باریکی را مشاهده می‌کنی که به خاطر ساخته شدن بنیان این روستا بر روی دامنه کوه‌ گاهی بر روی سقف خانه‌ای نیز شاید قدم بگذاری که هم تراز با کوچه بالایی شده است.

سنگ نگاره ماخونیک، بنای برج و قلعه و برج "گل انجیر" از آثار تاریخی و شواهد باستانی این منطقه است که قدمت آن‌ها از هزاره چهارم پیش از میلاد تا دوران آغاز اسلام است.

در طراحی این روستا به عینه دیده می‌شود که از ابتدایی‌ترین نوع ساخت سکونت‌گاه استفاده شده اما با این تفاسیر به گونه‌ای خانه‌ها در کنار یکدیگر قرار گرفته که سرما و گرما بر وضعیت دمایی هوایی منازل مسکونی تاثیر نداشته باشد.

عمده‌ترین کار کسب درآمد مردم این روستا، کشاورزی در زمین‌ها و مزرعه‌هایی است که به دلیل کمبود زمین‌های مناسب کشاورزی با تعدد بسیار بین مردم تقسیم شده به گونه‌ای که در ماخونیک زمین کشاورزی ? متر مربعی هم می‌توان یافت یا این‌که زمینی به همین ابعاد دیده می‌شود که به دلیل داشتن چند صاحب چند نوع محصول مختلف در آن کشت شده است.

ماخونیک شاید به یک بار دیدن و گشتن بیارزد، ‌آن هم در غروب آفتاب.